Gewelfschildering – Zuiderkerk Enkhuizen

Houtrestauratie Gewelfschildering Zuiderkerk Enkhuizen

Voor de restauratie aan het dak en aan de kap voet, was het noodzakelijk de onderste drie planken per vak van het gewelf tijdelijk te verwijderen.  Zodat aan de kap voet kon worden gewerkt bij de vervanging van het dak en vanwege houtrot door inwatering en bonte knaagkever bestrijding.

Houtrestauratie  gewelfdelen:

De planken werden waar nodig gerestaureerd, en verstevigd, om waterschade die de verzwakking veroorzaakte, met balsa hout uit te vullen. Daarnaast werden de planken van montageproppen voorzien – een systeem dat ontwikkeld was tijdens de restauratie van de Oude Ursula kerk Warmenhuizen een restauratie in de jaren negentig van de vorige eeuw waarin ik participeerde via Bruys en Schulte.De planken werden na restauratie van de kapvoet teruggeplaatst.

Tijdsperiode 2001-2004.  Architect: Boudewijn van Langen TPAHG Architecten. Projectuitvoering: VOF Haakma Wagenaar & van den Brink

Historie Gewelfschildering:

De eikenhouten plafondschilderingen zijn de oudste van Nederland. Het stadsbestuur van Enkhuizen gaf in 1484 aan een onbekend gebleven kunstenaar de opdracht het houten tongewelf te beschilderen met verschillende verhalen uit het Oude en Nieuwe Testament. De Zuider- of Sint-Pancraskerk is een tweebeukige, laatgotische hallenkerk. In 1485 werden de schilderingen aangebracht: tweemaal elf paren. Ook de vijfzijdige absiden die de beide beuken afsluiten werden beschilderd. Totaal 1300 vierkante meter! De schilderingen vormen een vertellende reeks op basis van typologieën. Een typologie is een combinatie van een episode uit het Nieuwe Testament met een voorafbeelding, dat wil zeggen een overeenkomstige scene uit het Oude Testament. Bijvoorbeeld, de doop van Naaman in de rivier de Jordaan uit het oude Testament werd geplaatst tegenover de doop van Christus uit het Nieuwe Testament.

De typologische reeksen zijn geschilderd naar voorbeelden van middeleeuwse blokboeken (een drukvorm waarin tekst en afbeelding op een houten plank uitgesneden was): de Bilbila Pauperum (armenbijbel), maar vooral ook de Speculum Humana Salvationis (Spieghel der menselijke Behoudenissen). De houtsneden uit deze in 1483 in het Nederlands vertaalde ‘middeleeuwse bestseller’ hebben de kunstenaar(s) in Enkhuizen zeker tot voorbeeld gediend. De voorstellingen, in een strak kader geplaatst en omlijst door ornamentele bladmotieven doen denken aan miniaturen. De schilderingen zijn direct op het eikenhout aangebracht met temperaverf, waarvan alleen nog de kleuren wit en rood herkenbaar zijn.

In 1608 vond er als gevolg van de Reformatie een ‘verlate Beeldenstorm’ plaats en werden de schiilderingen met gele verf weggewerkt. In eerste instantie werden alleen de afbeeldingen overgeverfd en niet de randen, maar later werd het gehele plafond wit en ook wel blauw geverfd. Eerst in 1903 leest een van de kerkvoogden, de heer J.W. Lakeman het boek ‘Historie der vermaerde See- en Koopstadt Enkhuisen’ van Geraerdt Brandts met daarin de aantekeningen van Blaeu-Hulk, een bewindhebber van de Oost-Indische Compagnie. Daarin wordt melding gedaan van de Bijbelse taferelen. Men laat daarom een proef nemen met het verwijderen van de verflagen. Deze werden met behulp van een schraapijzer voorzichtig weggekrabd door de Enkhuizer huisschilder Simon Vijselaar.